مجله فرهنگی صالحون
تفاوت سواد رسانه‌ای و سواد دیجیتال
در دنیای امروز، ارتباطات و فناوری نقش بزرگی در زندگی ما دارند. برای استفاده درست و آگاهانه از این ابزارها، به دو نوع سواد مهم نیاز داریم: سواد رسانه‌ای و سواد دیجیتال. گرچه این دو مفهوم به هم نزدیک هستند، اما تفاوت‌هایی اساسی با هم دارند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
در عصر فناوری اطلاعات، زندگی روزمره ما با انواع رسانه‌ها و ابزارهای دیجیتال آمیخته شده است. از دیدن یک کلیپ خبری تا شرکت در کلاس‌های آنلاین، همه نیازمند نوعی از سواد برای درک، تحلیل یا استفاده مناسب هستند. اما آیا هر کسی که بلد است از اینترنت استفاده کند، لزوماً سواد رسانه‌ای دارد؟ یا هر فردی که تحلیل خوبی از اخبار دارد، حتماً سواد دیجیتال دارد؟ پاسخ منفی است، زیرا این دو نوع سواد، در عین ارتباط، تفاوت‌هایی اساسی با هم دارند.
۱. تعریف سواد رسانه‌ای (Media Literacy)
سواد رسانه‌ای یعنی توانایی فهم، تحلیل، ارزیابی و تولید پیام‌های رسانه‌ای.
وقتی یک فرد سواد رسانه‌ای دارد، می‌تواند پیام‌هایی که از طریق تلویزیون، رادیو، روزنامه، شبکه‌های اجتماعی و… دریافت می‌کند را با دقت بررسی کند و از تأثیرات پنهان آن آگاه باشد. مثلاً:
– آیا این خبر واقعی است یا جعلی؟
– چه کسی این پیام را ساخته و چرا؟
– این پیام چه تأثیری بر احساسات و افکار من دارد؟
سواد رسانه‌ای به ما یاد می‌دهد که در برابر رسانه‌ها منفعل نباشیم. بلکه فعالانه و منتقدانه فکر کنیم. امروزه با وجود شبکه‌های اجتماعی و انتشار سریع اطلاعات، داشتن سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا گرفتار شایعه، پروپاگاندا یا تبلیغات گمراه‌کننده نشویم.
۲. تعریف سواد دیجیتال (Digital Literacy)
سواد دیجیتال یعنی توانایی استفاده صحیح و مؤثر از ابزارهای دیجیتال، مانند رایانه، اینترنت، نرم‌افزارها و گوشی‌های هوشمند.
کسی که سواد دیجیتال دارد می‌تواند:
– با ابزارهای دیجیتال کار کند (مثلاً ایمیل بفرستد یا فایل بسازد)
– اطلاعات درست را در اینترنت جستجو کند
– در فضای آنلاین از خود و دیگران محافظت کند (حفظ حریم خصوصی، رمز عبور، امنیت سایبری)
– مهارت‌های پایه‌ای مانند تایپ، استفاده از مرورگر، نصب اپلیکیشن و…
این نوع سواد نه تنها برای استفاده از ابزارهای فناوری، بلکه برای مشارکت در جامعه دیجیتال نیز ضروری است. برای مثال، فردی که سواد دیجیتال دارد می‌تواند در یک کلاس آنلاین شرکت کند، پروژه‌ای را در فضای ابری ذخیره کند، یا از خود در برابر خطرات امنیتی مثل فیشینگ محافظت کند.
۳. تفاوت اصلی این دو سواد
۴. چرا هر دو مهم هستند؟
برای مثال، فردی ممکن است بتواند با نرم‌افزار ورد یا پاورپوینت کار کند (سواد دیجیتال)، اما نتواند تشخیص دهد یک مقاله که در فضای مجازی می‌خواند واقعیت دارد یا نه (سواد رسانه‌ای).
در دنیای امروز، یک کودک یا نوجوان برای موفق بودن، فقط نباید بداند چطور از گوشی یا لپ‌تاپ استفاده کند (سواد دیجیتال)، بلکه باید بفهمد چه چیزی را می‌بیند، چرا می‌بیند و چه تأثیری بر او دارد (سواد رسانه‌ای).
مثلاً یک دانش‌آموز ممکن است بتواند به‌راحتی ویدیو دانلود کند، اما اگر نتواند بفهمد که محتوای آن ویدیو قابل اعتماد است یا نه، ممکن است فریب بخورد یا تأثیر منفی بگیرد.
جمع‌بندی
سواد رسانه‌ای و سواد دیجیتال مانند دو بال یک پرنده هستند. یکی بدون دیگری کامل نیست. ما باید یاد بگیریم هم چطور از ابزارهای دیجیتال استفاده کنیم، و هم چطور با نگاه انتقادی و هوشمندانه به پیام‌هایی که از رسانه‌ها دریافت می‌کنیم نگاه کنیم.
پیشنهاد پایانی
توصیه می‌شود که در آموزش رسمی و غیررسمی، به هر دو نوع سواد توجه شود. در مدارس، علاوه بر آموزش مهارت‌های رایانه‌ای، باید فرصت‌هایی برای بحث درباره اخبار، تبلیغات، و محتوای رسانه‌ای فراهم شود. والدین و مربیان نقش مهمی در ارتقای این دو سواد دارند، زیرا آینده‌سازان امروز، نیازمند تفکر نقادانه و توانایی استفاده درست از ابزارهای نوین هستند.
به قلم : سید علی انصاریان
